Od kilku dni po mediach społecznościowych krążyły najróżniejsze teorie. Jedni obstawiali, że prezydent Rosji ogłosi wielką mobilizację. Drudzy, że oficjalnie wypowie wojnę Ukrainie. Jeszcze inni spodziewali się ogłoszenia „wchłonięcia” Białorusi przez Rosję. Co ostatecznie wyszło z tego przemówienia?

Po krótkim spóźnieniu na mównicę wszedł Władimir Władimirowicz i rozpoczął głośno zapowiadane orędzie do narodu. Jednak było dalekie od konkretów, o których spekulowano. Gdyby ktoś wcześniej przygotował sobie „bingo” z hasłami, które szerzy rosyjska propaganda, to z pewnością trafiłby wiele haseł.

Oczywiście zostało podkreślone, że „operacja specjalna” będzie nadal kontynuowana. Pojawiły się też hasła o „nazistowskim reżimie” w Kijowie, który przy wsparciu Zachodu planuje pokrzyżować plany rosyjskie. Znalazła się nawet wrzutka o tajnych laboratoriach na Ukrainie.

Pojawiła się tradycyjna krytyka państw zachodnich i USA, które destabilizują i kolonizują cały świat, a teraz zapragnęły rzucić Rosję na kolana. Putin zarzucił również Zachodowi, że ten nie przystał na jego warunki z 17 grudnia 2021. Swoją drogą nie do spełnienia. Dotyczyły w dużej mierze wycofania infrastruktury NATO do granic sprzed 1997 roku – przypomnijmy, że Polska weszła do Sojuszu w 1999 roku.

„Rosja tylko się broni”

Następnie mamy kolejne, typowe hasła używane przez tzw. rosyjskie trolle w Internecie: to Zachód doprowadził do wojny, Rosja działa w samoobronie, Ukraina jest państwem nazistowskim, a genezą tego jest „rewolucja” z 2014 roku.

Później pojawiły się zarzuty do „zgnilizny” zachodniej, braku dbania o tradycyjne wartości etc… Już nie raz „konserwatywność” Rosji była obnażana i nie ma co do tego wracać. Czołówka dokonywanych aborcji, alkoholizmu, przemocy, morderstw, rozbitych rodzin. Do tego szerokie przyzwolenie na prostytucję, jeden z najwyższych współczynników zakażeń wirusem HIV, wysokie podatki, korupcja, a liczba praktykujących wierzących jest niższa nawet jak w Holandii na „zgniłym” Zachodzie.

Na końcu mieliśmy już do czynienia ze zwykłymi hasłami o reformach w świecie nauki, inwestycjach w nowe technologie i w przemysł zbrojeniowy. Do tego można jeszcze dodać słowa o dodatkach pracowniczych, rozwoju infrastruktury, kontaktach handlowych z Indiami i Pakistanem. Dziwnym trafem Putin nie wspomniał o Chinach.

Pozostała część to też klasyczne „bojarzy źli, car dobry”, czyli krytyka oligarchów, pochwała prostych ludzi. Putin zaprzeczył również jakimkolwiek problemom gospodarczym Rosji. Tutaj też, mówiąc delikatnie, minął się z prawdą.

Nie było w tym przemówieniu dosłownie nic, czego byśmy nie słyszeli w ostatnim roku, a nawet latach. Zdaniem Putina Rosja jest silna, to odrębna cywilizacja. Zachód zły i przegniły. USA jest tyranem i chce nas zniszczyć przy pomocy nazistowskiej Ukrainy, a my się jedynie bronimy.

Tak można by skrócić niemal całe wystąpienie. Zaś zapowiedzi o reformach służby zdrowia, komunikacji, polityki socjalnej pojawiają się tam od lat i pozostawały zawsze tylko na papierze.

Słowem: nic nowego.

Czy Chiny są mocarstwem? Z pewnością tak. Czy USA są supermocarstwem? Tutaj również jest odpowiedź twierdząca. Czy chińskim elitom marzy się zdetronizowanie USA i powrót do sytuacji sprzed kilkuset lat, kiedy to państwo chińskie było największą potęgą globu? Myślę, że i tutaj można by powiedzieć „tak”.

Gdy patrzymy na wszelkie wskaźniki ekonomiczne, to praktycznie zawsze dominują tutaj Chiny: produkcja, przemysł, energetyka, prężnie rozwijający się dział technologii (choć jeszcze mu daleko do standardów zachodnich), wielkie inwestycje infrastrukturalne, wzrost PKB, wydobycie surowców naturalnych, eksport… można tak bardzo długo.

Gdybyśmy przyrównali tę sytuację do II wojny światowej i rosnącego napięcia na linii Waszyngton-Tokio, to nasuwają się pewne analogie. Istnieje taka anegdota, jak to admirał Yamamoto (swoją drogą wybitny dowódca) przychodzi do sztabu w przeddzień ataku na Pearl Harbor i pokazuje statystyki: my produkujemy X, Ameryka produkuje 10X. My mamy Y okrętów, Ameryka ma 5Y okrętów i tak dalej.

Sytuacja jest w tej chwili podobna, ale nie taka sama. USA dalej ma najpotężniejszą armię świata, ma największą gospodarkę (choć już nie pod względem wszystkich wskaźników), ale niewątpliwie Chiny są, potencjalnie, jej najpotężniejszym rywalem w dziejach. Możliwe, że nawet bardziej niebezpiecznym niż III Rzesza i Cesarstwo Japonii skumulowane razem.

Graham Allison spopularyzował kiedyś pojęcie „pułapki Tukidydesa”, czyli sytuacji w której narasta coraz większe napięcie pomiędzy mocarstwem nr 1 a pretendującym mocarstwem nr 2, co może doprowadzić do starcia kinetycznego pomiędzy nimi, czyli mówiąc wprost: do wojny.

Opcja morska, opcja kontynentalna

Można postawić taką tezę, że Chiny starały się do tego konfliktu, na swój sposób, przygotować, ale nie otwarcie do niego dążyć. Jeśli spojrzymy na mapę Pacyfiku oraz mórz naokoło Chin, to zauważymy, że wystarczy zająć kilka strategicznych punktów, by całkowicie odizolować państwo chińskie od reszty świata. Cieśnina Malakka, morza południowochińskie, filipińskie oraz łańcuch wysp japońskich to kluczowe punkty, które dla Chin są oknami na świat. Wiedzą o tym i w Pekinie i w Waszyngtonie.

Za tezą chińskich przygotowań przemawia cała polityka ”pasa i szlaku”, którą my znamy pod nazwą „Nowego Jedwabnego Szlaku”. Budowa połączeń kontynentalnych z Azją Środkową, Bliskim Wschodem i Europą stanowiłyby pewien wentyl bezpieczeństwa w razie blokady morskiej od wschodu. Trzeba jednak od razu powiedzieć, że takie połączenia nie byłyby w stanie zrekompensować wartości i ilości towarów dostarczanych drogą morską. Choćby już ze względu na sam tonaż. Sama koncepcja zaś stanęła na moment w miejscu, po rosyjskiej inwazji na Ukrainę.

Przechodząc już do meritum: czy zagrożenie wojną USA-Chiny istnieje? Tak. Wedle zasady, którą cały czas chcę pokazywać, a jest tak banalna, że się o niej zapomina, a mianowicie skala 1-10. Zawsze istnieją skrajności, których nie można wykluczyć i zagrożenie wojną po prostu trzeba brać w kalkulacje. Natomiast nie posiadam takiej wiedzy, by jednoznacznie stwierdzić jak wysokie jest to prawdopodobieństwo. Pamiętać należy, że każda wojna ma w sobie dozę szaleństwa. Ją posiadały III Rzesza przy ”Operacjii Barbarossa”, Japonia przy ataku na Hawaje czy Rosja przy Ukrainie. A to tylko kilka takich przykładów najbardziej działających na wyobraźnię.

Sojusze i „sojusze”

USA posiadają w tym obszarze nie tylko całkiem spore siły: Japonia ok. 40 tysięcy, Korea Południowa ok. 23 tysiące, Guam ok. 4 tysięcy to tylko kilka przykładów.

W sumie sojusze USA w regionie wyglądają tak:

Korea Południowa – sojusz wojskowy (1953)

Japonią – sojusz wojskowy (1960)

Filipiny – sojusz wojskowy (1951)

Tajlandia – sojusz wojskowy (1962)

ANZUS, czyli układ sojuszniczy USA, Australii i Nowej Zelandii (1951)

AUKUS, układ sojuszniczy USA-Wielka Brytania-Australia (2021)

Umowa bilateralna z Indiami w formacie 2+2, MON&MSZ obu państw (2018). Wcześniej także umowa z 2016 roku.

Poza tym mamy liczne umowy wojskowe z: Brunei, Bangladeszem, Kambodżą, Indonezją, Malezją, Singapurem, Sri Lanką, Wyspami Salomona, Papuą, Timorem Wschodnim, Wietnamem, Tongą, Fidżi, Nepalem i Mongolią (chyba nikogo nie pominąłem).

Poza tym istnieje nieoficjalny QUAD, czyli umowa Japonia-Indie-Australia, o współpracy militarnej.

Chiny umowy o charakterze wojskowym mają głównie podpisane z Fidżi, Samoa, Wyspami Salomona (najświeższa) i Kambodżą. Natomiast jedynym partnerem, z którym Chiny mogłyby mieć jakąś wspólnotę interesów w regionie jest Pakistan. Chiny posiadają wiele umów z tymi samymi państwami co USA, ale są one przede wszystkim gospodarcze.

Ukraina i klęską szybkiej „operacji specjalnej” zmieniły optykę

Dlatego gdybym miał prorokować, to Chiny nie będą dążyły do wojny. Korzystają na globalizacji najwięcej i nadal liczą, że przegonią USA, co jeszcze nie jest przesądzone. Na razie widzimy bardziej wojnę gospodarczą i próbę wyczucia przeciwnika, jak daleko może się on posunąć. Moim zdaniem Chiny nie są zwyczajnie gotowe na taki konflikt, a USA mają świadomość wagi sojuszu w Azji Wschodniej i Południowej. Być może sytuacja nieco się zmieni po wyborach na Tajwanie, ale tutaj pozostaje nam tylko czekać na rozwój sytuacji.

Tutaj, na koniec, znowu zaryzykuję tezę, że Chiny mogłyby pokusić się po Tajwan. Jednak tylko, gdyby Putinowi udała się 3-dniowa „operacja specjalna”. NATO mogłoby faktycznie mieć objawy „śmierci mózgowej”. Niemcy prowadziliby nadal politykę energetyczną we współpracy z Kremlem, a sama Rosja mogłaby spokojnie stawiać warunki w naszej części Europy. Zaś Chiny widząc brak reakcji USA i słabość Zachodu mogłyby się zdecydować na próbę przejęcia Tajwanu. Ale to już można zostawić jedynie w sferze rozważań.

Nikt raczej nie zaprzeczy, że kwestia wojny na Ukrainie jest kluczowa dla bezpieczeństwa Polski. Mało kto również zakwestionuje fakt, że lepiej mieć neutralne, a w najlepszym wypadku przyjazne państwo ukraińskie na wschodzie, niż jego marionetkową wersję w rękach Kremla. Jednak mam wrażenie, że umyka nam sprawa innego kraju, równie istotnego
w rozgrywce w tej części świata. Mowa tu o Białorusi.

Odwieczny wzór

Adam Jerzy Czartoryski, Józef Piłsudski, Jerzy Giedroyc, Juliusz Mieroszewski… Zapewne też wielu innych, mniej lub bardziej znanych polityków i specjalistów starało się rozwiązać jeden z największych problemów polskiej polityki zagranicznej. Każdy z nich dostosowywał swoją koncepcję do współczesnych sobie realiów. Celowo należy wymienić ich, ponieważ to właśnie oni swoje idee opierali
o szeroką współpracę państw w Europie Środkowej i Wschodniej.

Czartoryski w XIX wieku proponował powstanie federacji państw, które niegdyś wchodziły w skład państwa Jagiellonów. Organizm ten stanowić miał przeciwwagę dla wpływów rosyjskich i niemieckich w tej części świata. Ówczesne uwarunkowania polityczne nie służyły jej realizacji, ale koncepcja przetrwała. Stanowiska pozostałej trójki są już zdecydowanie bliższe naszemu współczesnemu rozumieniu sytuacji międzynarodowej. Przede wszystkim tam, gdzie mowa o niepodległych państwach bałtyckich (ze szczególnym uwzględnieniem Litwy), Ukrainie i Białorusi. Piłsudski widział w tym wypchnięcie Rosji (carskiej jak
i sowieckiej) jak najdalej na wschód. To ją uważał za największe zagrożenie. Nie inaczej rozumowali Giedroyc z Mieroszewskim. Bez wolnych i demokratycznych państw ULB nie mogła istnieć w pełni suwerenna Polska. I znajduje to swoje potwierdzenie w historii bliższej jak i dalszej

Rodząca się szansa

I można powiedzieć, że realizacja tej idei stopniowo zaczęła mieć miejsce po 1991 roku. Z kremlowskiej smyczy stopniowo zaczęły się zrywać państwa bałtyckie, Ukraina oraz Białoruś. Trzy pierwsze natychmiast rozpoczęły drogę do struktur zachodnich, mniej więcej w takim samym tempie co my. Ukraina przez lata stała na rozdrożu, coraz bardziej przypominając “chorego człowieka Europy”, który zatracał się w słabych fundamentach swojej państwowości. Pomarańczowa rewolucja, później Euromajdan były pierwszymi krzykami o zmianę tego kursu. Jednak dopiero obecna wojna jednoznacznie pokazała swoiste przebudzenie się narodu ukraińskiego, co widać bardzo wyraźnie. Być może jest to też okazja, by wreszcie rozliczyć się z trudną historią polsko-ukraińską w najbliższym czasie, choć to temat na zupełnie inny wywód.

Ostatni, brakujący element

Polska, Litwa, walcząca obecnie Ukraina… Do tej brydżowej rozgrywki brakuje jeszcze ostatniego, czwartego gracza – Białorusi, która pod rządami Łukaszenki zwasalizowała się względem Moskwy. Tutaj przed polską dyplomacją stoi trudne zadanie, z perspektywy geopolityki i bezpieczeństwa równie ważne co kwestia Ukrainy. Na swoim profilu FB rozpisałem potencjalne warianty, które mogą się rozegrać w najbliższych latach na Białorusi. By chociaż je tu skrótowo wymienić:

• Negatywny scenariusz: Białoruś zostaje całkowicie ubezwłasnowolniona i w konsekwencji inkorporowana przez Federację Rosyjską;
• Status Quo: Białoruś nadal będzie pełnić funkcję wasala Kremla, co najmniej do zmiany władzy w Mińsku i w Moskwie;
• Sytuacja, w której Rosja przegrywa wojnę, Putin zachowuje władzę, lecz Federacja wychodzi znacząco osłabiona z konfliktu. Wtedy może dojść do ruchów odśrodkowych na Białorusi w postaci kolorowej rewolucji;
• Najbardziej korzystny scenariusz: Rosja wyraźnie przegrywa wojnę. Republiki wewnątrz Rosji zaczynają żyć własnym życiem i dochodzi do rozkładu państwa z jednoczesną utratą władzy przez Putina. W takiej sytuacji Łukaszenko może zostać obalony lub zacznie zgrywać “dobrego Baćkę”, który zawsze był demokratą w głębi serca, tylko ten niedobry Kreml na to nie pozwalał.

Takich możliwości jest dowolna liczba, jedne bardziej prawdopodobne, inne mniej. Gdzie jednak powinna być w tym wszystkim Polska? Przede wszystkim sami musimy zacząć zdawać sobie sprawę z tego, że “nic o nas bez nas”. Musimy odgrywać kluczową rolę czy to w formie pośrednika, czy jednego z uczestników wszelakich obrad dotyczących tego obszaru.

Więcej realnych ofert, mniej romantycznych wizji

Być może jest to myślenie życzeniowe, bo sam mam wątpliwości co do skuteczności polskiej dyplomacji, ale nie zmienia to jednak faktu, że pewne kierunki działania powinny być już obrane w tym temacie. Tym bardziej, że poza Rosją jesteśmy najsilniejszym sąsiadem Białorusi: demograficznie, militarnie czy ekonomicznie
i to jest fakt. Mamy więc pewne narzędzia, którymi możemy przyciągać do nas. Od zawiązania bliższej współpracy gospodarczej (być może nawet w trójkącie Warszawa-Kijów-Mińsk), przez kulturową po infrastrukturalną w energetyce czy transporcie. Wszystko po to, by przedstawić zdecydowanie lepszą alternatywę, niż bycie wiecznie zależnym od Kremla.

Nic łatwo nie przychodzi samo. Jeśli nie staniemy na wysokości zadania, to być może ten ważny moment w historii nam umknie. Koniec końców, to od nas zależy czy będziemy w stanie prowadzić własną politykę międzynarodową, w miarę samodzielną, za naszą wschodnią granicą. Czy też staniemy się takim Królestwem Kongresowym, które nie ma żadnej mocy sprawczej, a wszystko dziać się będzie nad naszymi głowami.